آثار رودکی

هرچند اطلاعات موثقی دربارۀ مقدار آثار رودکی، مضمون و عنوان‌های آن‌ها موجود نیست و مطالب موجود هم غالباً ضدونقیض است، در اینکه وی شاعری پرکار و پراثر بوده است، شک و شبهه‌ای نیست. در این مقاله آثار رودکی از نظر تعداد ابیات، محتوا، قالب شعری و... بررسی شده است. عوفی آثار رودکی را عبارت از صد دفتر می‌داند. به گفتۀ حمدالله مستوفی، رودکی هفتصدهزار بیت داشته است. کسانی چون نجاتی، جامی، خواندمیر و... نیز با استناد به شعری از سعدی‌نامۀ رشیدی سمرقندی تعداد اشعار رودکی را «سیزده ره صد هزار» نقل کرد‌اند که به‌نظر می‌آید آنچه رشیدی ثبت کرده، «سیزده ره ده هزار» است و کاتبان سعدی‌نامه برای تأکید بیشتر یا از بی‌توجهی واژۀ ده را به صد عوض کرده‌اند. از روی تخمین سعید نفیسی، دیوان رودکی تقریباً ۱۱۰ هزار بیت را دربرمی‌گیرد که این حساب واقعی بودن فرضیۀ «سیزده ره ده هزار» یعنی ۱۳۰ هزار بیت را نشان می‌دهد. مقدار اشعار به‌مارسیده از رودکی قطعاً معیّن نیست. سعید نفیسی در کتاب خود ۸۳۲ بیت را آورده و ۳۳ بیت شبیه به اشعار رودکی را به آن اضافه کرده است. در بین این ۹۵۳ بیت، احتمالاً ابیاتی وجود دارد که از رودکی نیست و بنابر نظر تذکره‌نویسان و محققان متعلق به قطران تبریزی است؛ اما ا.س. براگینسکی معتقد است قطران این اشعار را از رودکی رونویس کرده و در دیوان خود گنجانده است. این نظرهای متناقص تحقیق قیاسی اشعار رودکی و قطران را ضروری می‌نماید. در پایان مقاله نیز بحثی راجع به قالب و محتوای اشعار رودکی و نیز آثار منسوب به او مطرح شده و نظر برخی از محققان در این باره ذکر گردیده است.